"Şah, 'eğer bir tanrıtanımaz olsaydın, birbâl,' diye meydan okudu başvezirine, 'ulvi dinlere inanan dini bütün insanlara ne söylerdin?' trivikrampurlu inançlı bir brahman olan raca birbâl tereddüt etmeden yanıt verdi: 'onlara, fikrimce hepsinin benim gibi tanrıtanımaz olduğunu söylerdim, çünkü alt tarafı benim inandığımın bir fazlasına inanıyorlar.' 'nasıl yani?' diye sordu şah. 'dini bütün insanların hepsinin, kendi tanrılarından başka her tanrıya inanmamak için makul gerekçeleri var.' dedi birbâl, 'dolayısıyla hiçbir tanrıya inanmamak için ihtiyaç duyduğum makul gerekçeleri onlardan öğreniyorum."
"mesela, bir dine hakikate götürdüğü için değil de sırf ecdadının inancı olduğu için sıkı sıkı bağlanmanın niçin gerekli olduğunu sorgulamak istiyordu. inanç, inanç değil de basit bir aile alışkanlığı mıydı yani? belki de gerçek bir din yoktu, belki de sadece sonsuzca kuşaktan kuşağa devretme vardı. üstelik insan bir hatayı da bir erdem kadar kolayca miras alabilirdi. yoksa inanç, atalarımızın büyük bir hatasından başka bir şey değil miydi? belki de gerçek bir din yoktu. evet, kendine bu düşünceyi zihninde evirip çevirme izni vermişti. insanların tanrıları yarattığı, aksinin doğru olmadığı yönündeki şüphelerini birine açabilmeyi çok istiyordu. her şeyin merkezinde olan insandır, tanrı değil, diyebilmek istiyordu. yürekte, en yukarıda ve en altta, önde, arkada ve yanda olan insandır, şeytan da melek de insandır, mucize de günah da insan, hep insandır ..."
"İnsanlar kıskıvrak yakalanıyor, zamanı gelince onlar da başkalarını aynı biçimde tutsak ediyorlardı. Şayet güç bir çığlıksa, insan hayatı başkalarının çığlıklarının yankıları arasında geçiyordu. Güçlünün çığlığının yankıları çaresizleri sağır ediyordu."
"Tarihin eli hem yukardakine hem aşağıdakine uzanabilirdi. Zayıfların çığlığı, günün birinde kudretlileri sağır edebilirdi."
"Birbirimizden çok farklı olmamız değil, birbirimize çok benziyor olmamızdır lanetimiz."
"çünkü bir kalabalık, orduya duyduğu korkuyu yitirirse dünyayı değiştirir."
"tanrı'nın varlığı insanları kendi kendilerine ahlaki yapılar inşa etme hakkından yoksun bırakıyordu."
Yorumlar